91. Rechtsstaat in het gedrang

Rechtsstaat in het gedrang
Het Financieele Dagblad; 7 september 2006

Liegende of nalatige politieambtenaren, officieren van justitie en rechters worden - ten onrechte - zelden vervolgd.

Wim Orbons

Is Hennie K. geen kinderverkrachter en zit hij onschuldig achter de gevangenismuren? De commissie-Buruma, die afgesloten strafzaken onderzoekt waarbij over de veroordeelde twijfels bestaan, neemt deze zaak in elk geval als eerste onder de loep. Maar daarnaast liggen nog tientallen zaken op de plank waarbij politie, Openbaar Ministerie (OM) en rechters de mist zijn ingegaan. Die missers kosten de maatschappij handenvol geld en hebben nauwelijks gevolgen voor de daders.

Voorbeelden zijn er te over: de zaak-Lancee, de Balpenmoordzaak, de Zaanse paskamermoord, de Enschedese vuurwerkramp, de zaak-Erik O., de Puttense moordzaak en de Schiedammer parkmoord, enzovoort. Die - justitiële - dwalingen hebben zoveel twijfel over de integriteit van politie, OM, maar ook van de rechterlijke macht opgeroepen, dat alweer de nodige nieuwe zaken zijn voorgedragen voor hernieuwd onderzoek.

Tien tot vijftien rechterlijke dwalingen per jaar. Dat is de schatting van de rechtspsycholoog prof. dr Hans Crombag, die de 'grondlegger van de Europese rechtspsychologie' wordt genoemd. Zeker tientallen mensen moeten dus ten onrechte in de gevangenis zitten.

Politici maken zich daar niet druk om. De snelheid waarmee antiterrorismewetgeving tot stand komt, steekt schrijnend af bij de politieke nonchalance over de missers in onze rechtsstaat die veel meer levens verwoesten dan welke terroristische actie ook. Crombag en andere wetenschappers pleiten in vijf bekende zaken voor nieuw onderzoek. Daarnaast zijn er nog vier minder bekende zaken waar de hoogleraren Crombag en Wagenaar in hun nieuwste boek The Popular Policeman and Other Cases forse kritiek op hebben. En waarvoor cassatie of een herzieningsverzoek wordt voorbereid.

Vincent plast op de grond, nachtmerries in het Nederlands recht, zo heet het recentelijk verschenen boek van de rechtspsycholoog prof. dr Willem Albert Wagenaar. Hij beschrijft elf zaken waarin politie, OM en rechters fout op fout stapelen en het leven van onschuldige mensen levenslang ernstig verzieken, ook al werden zij uiteindelijk niet allemaal veroordeeld. Maar het is nog erger. Wagenaar schrijft: 'En zo zijn er alleen al in mijn bestand vele tientallen zaken, en vermoedelijk in Nederland duizenden zaken'.

Maar liegende of nalatige politieambtenaren, officieren van justitie en falende en nalatige rechters worden zelden vervolgd. Dat heeft niet te maken met werkdruk, waar rechters zich nu achter verschuilen nadat de rechtspsycholoog prof. dr Peter van Koppen wederom een - vermeende - gerechtelijke dwaling in kaart heeft gebracht: de pensionhoudster in Anjumer. Als een patiënt overlijdt door een nalatige medisch specialist, wordt die vervolgd - en ontslagen en verboden zijn beroep nog langer uit te oefenen. Voor aanklagers en rechters lijkt dat niet te gelden.

Tientallen mensen ten onrechte in gevangenis
Rechters erkennen hun fouten niet. Ze verschuilen zich achter de uniciteit van een zaak of achter het - achterhaalde - geheim van de raadkamer. De falende politieambtenaren, officieren van justitie - de crimefigthers - én rechters zitten nog steeds op hun plaats of zijn zelfs gepromoveerd. En de maatschappij betaalt - terecht - de schade aan de mensen die een deel van hun leven onterecht in de gevangenis hebben doorgebracht. Politici willen dat de kosten van delicten door de daders aan de slachtoffers worden betaald. Maar waarom worden de daders binnen justitie en rechterlijke macht niet aansprakelijk gesteld voor hun delicten?

Ook rechters zijn mensen met vooroordelen, bedrijfsblindheid en beïnvloedbaar. In een korte tijdsspanne zijn er rechters, hooggeplaatste ambtenaren van het OM en politieambtenaren beschuldigd en/of veroordeeld wegens bezit van kinderporno, (zelf)moord, (partner)mishandeling, verboden wapenbezit en verkeersmisdrijven. De wetenschapper Jan de Keijser toonde begin 2000 in zijn proefschrift aan dat rechters zelfs in volkomen identieke zaken tot sterk verschillende uitspraken komen. Zelfs vanuit de Hoge Raad en het Europese Hof komt kritiek op de kwaliteit van de Nederlandse rechtspraak. Maar de Hoge Raad vergeet dat hij zelf ook onderdeel van het probleem is. De Hoge Raad besluit zelden tot een herziening. Dat is begrijpelijk. Want meestal heeft de Hoge Raad in een eerder stadium al bekeken of diezelfde omstreden veroordeling in aanmerking kwam voor cassatie. Als de Hoge Raad een herziening toewijst, erkent hij min of meer dat hij bij de behandeling van het cassatieverzoek onvoldoende kritisch heeft gekeken.

Veel strafrechters hebben nauwelijks een gespecialiseerde opleiding en doen veel te weinig strafzaken omdat ze algemeen inzetbaar willen zijn. Gaan rechters met een hartinfarct naar een huisarts of naar een cardioloog?

Ook politici hebben boter op hun hoofd. De meeste politici laten zich gemakkelijk meeslepen met het romantische beeld van een volkomen integere rechterlijke macht. Heel Nederland graait, maar er is gelukkig nog één macht die onberispelijk en volstrekt onafhankelijk toezicht houdt, zo wordt gedacht, ondanks de bijbaantjes van rechters en honderden advocaten die ook voor rechter-plaatsvervanger spelen in de ons-kent-ons-cultuur. Waar komt dat onuitroeibare geloof in de jurist en rechter als beter mens toch vandaan?

Wim Orbons is voormalig bestuurder van gezondheidszorgorganisaties.